İran-Afganistan ticareti: Emtia ve enerji ürünleri
İran ve Afganistan arasındaki coğrafi yakınlık, ticaretin kolaylaştırılmasına ve maliyetlerin düşürülmesine yardımcı olmaktadır. İran, Afganistan'ın batı sınırında yer alır ve bu da iki ülke arasındaki ticaretin lojistik açıdan daha kolay ve hızlı bir şekilde gerçekleştirilmesine olanak tanır. İran ve Afganistan arasında yapılan ticaret anlaşmaları, ikili ticareti teşvik eder ve engelleri azaltır. Bu anlaşmalar, gümrük vergisi indirimleri, ticaret kolaylıkları ve yatırım teşvikleri gibi çeşitli avantajlar sağlayabilir. Bu da İran'ın Afganistan'a ihracatını artırıcı bir etki yaratabilir. İran, Afganistan'a elektrik, doğalgaz ve petrol ürünleri gibi enerji ve yakıt tedarik etmektedir. Afganistan'ın enerji ihtiyacını karşılamak için İran'a olan bağımlılığı, İran'ın Afganistan'a ihracatını artırmasını sağlayabilir.
İran mallarının Pakistan mallarına göre daha kaliteli olması, Pakistan yollarının güvensiz olması İran'ın Afganistan'a yaptığı ihracatın artmasının sebepleridir. Ekonomik olarak Ortadoğu'daki bu ülke dışa bağımlı ve dünyanın en fakir ülkelerinden biri, İran gibi ülkelerin yardımıyla ekonomisi büyüdü. Afganistan'a on yıl önce ortalama ihracat yüz milyon dolardı, ancak şimdi yılda bir milyar doların üzerine çıktı. Afgan yetkililere göre, İran'ın ihracatının bu rakamları aştığı tahmin ediliyor. İran'ın bu ülkeye ihraç ettiği en önemli mallar arasında inşaat malzemeleri, elektronik, halı, gıda maddeleri ve deterjanlar yer alıyor. İranlı yetkililer ise ihracatın sayısını bir milyar doların biraz üzerinde tahmin ediyor.
Ancak bazı Afgan yetkililer, İran'ın ihracatının yılda yaklaşık 10 milyar dolar olduğunu tahmin ediyor. Serbest piyasa sistemine göre İran mallarının Afganistan'a ihracatı artmaya devam edecek. İstatistiklere göre, 1994 yılı başında Afganistan'a yaklaşık 2 milyar 100 milyon dolarlık ihracat yapılırken, şimdi İran'ın bu ülkeye ihracatı iki buçuk milyar doları aşmış durumda ve önümüzdeki yıllarda da tahmin ediliyor. Önümüzdeki yıllarda bu ülkeye yapılan ihracat miktarı yaklaşık 4 milyar doları buluyor. Basra Körfezi ülkeleri ve SAARC örgütüne üye olan ülkeler, Afgan ihracatını çekmek için potansiyel pazarlara sahiptir, ancak aynı zamanda bu ülkeler, bölgesel pazarlarda bir ölçüde Afgan ürünleri ile rekabet etmektedir. Çin ve Hindistan hızla büyüyor ve ekonomileri hızla değişiyor.
Genel dış ticaret ortamı akışkanlık ve belirsizlikle dolu olsa da, Afganistan'ın sürdürülebilir bir şekilde faaliyet gösterebileceği bazı dış pazarlar var . Afganistan'ın Avrupa ülkelerine ihracatı şu anda ülkenin toplam ihracatının yüzde 12'sini oluşturuyor ve "Tüm Mallar, Silahlar ve Mühimmat" adlı bir program kapsamında tarife ve kotalardan muaf. Amerika Birleşik Devletleri, Chapman, Kanada ve Çin gibi diğer büyük pazarlar da Afgan ürünlerini ihraç etmek için diğer ihracatçı ülkelerden gelen ürünlere göre daha iyi koşullara sahiptir.
Hindistan, hem Dünya Ticaret Örgütü üyesi hem de Güney Asya Serbest Ticaret Anlaşması'nda (SFTA) gelişmekte olan bir ülke olarak, Az Gelişmiş Ülkeler için Gümrük Tarife Tercih Programı gibi bazı önemli ve tercihli avantajları değerlendirmiştir. Ve Afganistan bu programdan yararlanabilir, ancak bu istikrar unsurları bile, kaynak belgedeki katı kurallar ve en azından bu ekonomilerin bazılarında gelecekteki talep gelişmelerine ilişkin şüpheler dahil olmak üzere sınırlamalarla karşı karşıyadır. İran, Afganistan'a çeşitli ürünler ihraç etmektedir. İnşaat malzemeleri, gıda ürünleri, tekstil, elektronik eşyalar ve otomotiv parçaları gibi farklı sektörlerden ürünler İran'ın Afganistan'a ihracat yaptığı alanlardan bazılarıdır. Bu çeşitlilik, İran'ın Afganistan pazarında rekabet avantajı elde etmesine ve ihracatını artırmasına yardımcı olabilir.
İki ülke, üretim ve çeşitli hizmet sektörlerinde çok güçlü hale geldi ve finans alanı da dahil olmak üzere eylemleri, Orta Asya komşularının uluslararası faaliyetleri üzerinde önemli bir etkiye sahip. Afganistan'ın bu iki ülkenin sunabileceği ticaret ve yatırım kanallarına çok dikkat etmesi gerekiyor. Son zamanlarda, karaya dayalı ticaret, karayla çevrili Afganistan için büyük önem taşıyor. Neyse ki Afganistan komşu ülkelerle ve diğer ülkelerle hava koridorları aracılığıyla bağlantı kuruyor ve İran ve Hindistan ile Çabahar gibi anlaşmalar imzalıyor. 2016 yılında Özbekistan ile 2017 sonunda anlaşmanın imzalanması, Azerbaycan, Gürcistan, Türkiye ve Türkmenistan ile Azure Road Anlaşması ve Çabahar limanının açılması çok etkili adımlar oldu.
Son yıllarda, İran ve Afganistan arasındaki ticaret engellerinin azaltılması için çeşitli çabalar gösterilmiştir. Gümrük formalitelerinin basitleştirilmesi, sınır kapılarının modernizasyonu ve ticaretin kolaylaştırılması gibi önlemler, iki ülke arasındaki ticaretin artmasına katkıda bulunmuştur. Yukarıdaki anlaşmaların etkili bir şekilde uygulanması da dahil olmak üzere Afganistan'ın ihracatının arttırılması geliştirilmiştir. Afganistan şu anda Chabahar limanından Hindistan'ın Mumbai kentine birkaç ticari sevkiyat ihraç ediyor ve 2019'un başlarında ticari mermer ve taze meyve sevkiyatları Lajurd rotası üzerinden Türkiye'ye sevk edildi ve Azerbaycan'a ihraç edildi.
-
Afganistan"daki madenlerin toplam değeri 1,5 trilyon dolara ulaşmaktadır. Maden sektörü, GSYİH içindeki payı ile önemli bir ekonomik katkı sağlamaktadır. Ülkede altın, kömür, bakır gibi birçok değerli maden bulunmaktadır. Ancak güvenlik sorunları ve siyasi istikrarsızlık, bu kaynakların etkin bir şekilde geliştirilmesini engellemektedir. Kaçak madencilik ve yasadışı sömürü gibi sorunlar da yaşanmaktadır. Afgan hükümeti, doğal kaynakları yönetmek ve yatırımları çekmek için çaba göstermektedir; ancak yetersiz altyapı ve yolsuzluk gibi faktörler bu çabaları zorlaştırmaktadır. Eğitim eksiklikleri de madencilik sektöründeki istihdam fırsatlarını sınırlamaktadır. Afganistan"ın kuzey bölgeleri petrol zengini olarak bilinirken, bakır madenleri ülkenin farklı bölgelerinde yer almaktadır.
-
Afganistan, zengin doğal kaynaklarıyla dikkat çekmektedir. Ülke, 36 trilyon fit küp doğal gaz ve 3,6 milyar varil petrol rezervine sahiptir. Ayrıca, bakır, altın, lityum ve demir cevheri gibi önemli maden kaynaklarına ev sahipliği yapmaktadır. Mıss-e-Aynak bölgesi, büyük bakır rezervleri ile öne çıkarken, Badakhshan ve Helmand bölgeleri altın ve lityum açısından zengindir. Afganistan"ın maden potansiyeli, uluslararası yatırımcılar için cazip fırsatlar sunmaktadır. Ancak güvenlik sorunları ve altyapı eksiklikleri gibi engeller nedeniyle bu potansiyel tam olarak değerlendirilememiştir. 2010 yılında yapılan bir değerlendirme, Afganistan"ın maden rezervlerinin yaklaşık 1 trilyon dolar değerinde olduğunu ortaya koymuştur. Ülke ayrıca kömür ve krom gibi diğer maden kaynaklarına da sahiptir.
Son yıllarda yapılan anlaşmalarla birlikte, Afganistan"daki madencilik sektörü gelişim göstermektedir. Örneğin, Çin ile yapılan bakır anlaşması büyük bir yatırım sağlamış ve yerel istihdam yaratmıştır. Ancak bu süreçte dikkat edilmesi gereken en önemli faktörler arasında güvenlik ve sürdürülebilir altyapı geliştirme yer almaktadır. "
-
Afganistan"ın ulaşım altyapısı, iç savaş ve istikrarsızlık nedeniyle ciddi zararlar görmüştür. Karayolları, ülkenin en yaygın ulaşım şekli olup, ana yollar doğu-batı ve kuzey-güney yönlerinde bağlantı sağlamaktadır. Ancak, güvenlik sorunları ve bakım eksiklikleri bu yolların etkinliğini azaltmaktadır. Demiryolu ağı sınırlı olup, modernizasyon çalışmaları devam etmektedir. Hava ulaşımı ise güvenlik durumu ve kısıtlı hava yolu şirketleri nedeniyle zorluklarla karşılaşmaktadır. Su yolları ise büyük nehirlerin yokluğundan dolayı sınırlıdır. Afganistan"ın ithalatı 2008 yılında 8. 27 milyar dolara ulaşmış olup, başlıca ithalat kalemleri tekstil, petrol ürünleri ve gıda maddeleridir.
İthalatın büyük kısmı Rusya, ABD, Hindistan ve Çin gibi ülkelerden gelmektedir. Ülkenin ihracatında ise Pakistan ve Hindistan öne çıkmaktadır. İran"dan yapılan ihracat da önemli bir yer tutmakta olup, petrol ürünleri ve inşaat malzemeleri gibi çeşitli ürünler Afganistan"a gönderilmektedir.
-
İran ve Afganistan arasındaki coğrafi yakınlık, ticaretin kolaylaşmasını sağlarken, iki ülke arasındaki ticaret anlaşmaları da bu süreci desteklemektedir. İran, Afganistan"a enerji ürünleri ve inşaat malzemeleri gibi çeşitli ürünler ihraç etmektedir. Afganistan"ın İran"a olan bağımlılığı, ihracatın artmasında önemli bir rol oynamaktadır. Son yıllarda İran"ın Afganistan"a yaptığı ihracat, yıllık bir milyar doları aşmış ve bu rakamın önümüzdeki yıllarda 4 milyar dolara ulaşması beklenmektedir. Ayrıca, İran"ın ürün kalitesi ve Pakistan yollarının güvensizliği de tercih sebebi olmaktadır. İki ülke arasındaki ticaretin artırılması için gümrük formalitelerinin basitleştirilmesi ve sınır kapılarının modernizasyonu gibi önlemler alınmaktadır. Bunun yanı sıra, Afganistan"ın uluslararası pazarlara erişimi için hava koridorları ve çeşitli anlaşmalar yapılmıştır. Bu durum, bölgesel ticaretin gelişmesine katkı sağlamaktadır. "
-
Afganistan, serbest piyasa ekonomisine dayalı bir ticaret sistemi benimsemekte ve uluslararası ticaret kurallarına uymaktadır. Ülke, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) üyesidir ve çeşitli bölgesel ticaret anlaşmaları ile diğer ülkelerle ticaret yapmaktadır. Ticaretin düzenlenmesi için belirli lisans ve izinler gerekmekte, gümrük vergileri ve tarifeler uygulanmaktadır. Afganistan"da tarım ürünleri, değerli taşlar, tekstil ve inşaat malzemeleri gibi sektörler öne çıkmaktadır. Ülkenin ticaret yapabilmesi için etkili bir lojistik altyapıya ihtiyacı vardır; bu nedenle limanlar, havaalanları ve karayolları gibi ulaşım ağlarının geliştirilmesi önemlidir. Ayrıca, Afganistan"da ticareti teşvik etmek amacıyla çeşitli yasalar ve düzenlemeler bulunmaktadır. Ancak uzun süren savaşlar nedeniyle ülke ekonomik zorluklarla karşı karşıyadır. Ticaret yapmak isteyenlerin yasal düzenlemeleri dikkatlice incelemesi ve gerekli izinleri alması önemlidir.
-
Afganistan"da tarım, ekonominin temelini oluştururken, hayvancılık önemli bir gelir kaynağıdır. Sığır, koyun, keçi ve deve gibi hayvanlar yetiştirilmekte ve bu hayvanlardan et, süt, yün ve deri gibi ürünler elde edilmektedir. Tarım ürünleri arasında buğday, mısır, pirinç ve pamuk öne çıkmaktadır. Ülke, dünyanın en büyük kenevir üreticilerinden biridir. Sanayi sektörü ise daha sınırlı bir rol oynamakta; gıda işleme, tekstil ve inşaat gibi alanlarda faaliyet göstermektedir. İnşaat sektörü son yıllarda büyüme kaydetmişken, telekomünikasyon da hızla gelişmektedir. Ancak güvenlik sorunları ve altyapı eksiklikleri bu sektörlerin potansiyelini sınırlamaktadır. Afganistan hükümeti ve uluslararası toplum, tarım ve sanayi sektörlerinin geliştirilmesi için çeşitli projeler yürütmektedir. "
